Ἀπὸ τῆς πρωίας τοῦ ἁγίου καὶ Μεγάλου Σαββάτου ἐντὸς μὲν τοῦ πανσέπτου Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως ὡς καὶ ἐν αὐτῷ τῷ ἁγίῳ Τάφῳ σβέννυνται πᾶσαι αἱ λυχνίαι Ὀρθοδόξων, Λατίνων, Ἀρμενίων καὶ Κοπτῶν ὑπὸ τῶν ἐν τῷ Ναῳ διαρκῶς ἐνδιαιτωμένων διακονητῶν ἑκάστου τῶν δογμάτων τούτων, ἐκτὸς δὲ τοῦ Ναοῦ ἅπαντες οἱ ἐν τῇ ἅγιᾳ Πόλει ἐνδημοῦντες προσκυνηταὶ ὅλων τῶν χριστιανικῶν φυλῶν πλὴν τῶν Λατίνων καὶ οἱ θεαταὶ συρρέοντες ἐν συνωστισμῷ πληροῦσι τὸν χῶρον τῆς ἁγίας Αὐλῆς τοῦ Ναοῦ ἀναμένοντες τὸ ἄνοιγμα τῆς κεκλεισμένης πύλης αὐτοῦ, ὅπως εἰσέλθωσιν εἰς αὐτόν.
Περὶ ὥραν δὲ 8.30’-9.30’π.μ., ὅτε ἐν τῷ Μοναστηριακῷ Ναῷ τῶν ἁγίων Κωνσταντίνου καὶ Ἑλένης τελεῖται ὁ ἑσπερινὸς μετὰ τῆς λειτουργίας τοῦ Μεγάλου Σαββάτου, χοροστατοῦντος τοῦ Πατριάρχου καὶ παρισταμένων τῶν Ἀρχιερέων καὶ τῶν λοιπῶν μελῶν τῆς ἱερᾶς Ἀδελφότητος, ἀνοίγεται ὑπὸ τῶν μουσουλμάνων θυρωρῶν ἡ πύλη τοῦ Πανιέρου Ναοῦ, ἐπὶ παρουσίᾳ τῶν Δραγουμάνων, ἡμετέρου τὲ καὶ Ἀρμενίου, καὶ τῶν στρατιωτικῶν ἀρχῶν τῆς ἅγιας Πόλεως. Καὶ ἐν πρώτοις εἰσέρχεται ἡ διὰ τὴν τήρησιν τῆς τάξεως τεταγμένη στρατιωτικὴ δύναμις, ἥτις τοποθετεῖται ὑπὸ τὴν ὁδηγίαν τῶν Δραγουμάνων καὶ τῶν ἀξιωματικῶν αὐτῆς πέριξ τοῦ ἱεροῦ Κουβουκλίου καὶ εἰς τὰ κεντρικώτερα τοῦ Ναοῦ μέρη σχηματίζουσα οὕτω διόδους διὰ τὰ πλήθη. Μετὰ τὴν τοιαύτην τῶν στρατιωτῶν τοποθέτησιν ἀφίεται ἐλεύθερα ἡ εἴσοδος εἰς τὰ πλήθη, ἅτινα ὡς χείμαρρος ἀκατάσχετος εἰσρέουσιν εἰς τὸν Ναὸν καὶ τοποθετοῦνται εἰς τὰ ἐξιδιασμένα ἑνί ἑκάστω δόγματι μέρη. Προϊούσης δὲ τῆς ὥρας, τὰ πλήθη αὐξάνονται καὶ συμπυκνοῦνται ἐπὶ τοσοῦτον, ὥστε πᾶσα μεταξὺ αὐτῶν διάβασις καθίσταται οὐ μόνον δύσκολος, ἀλλὰ καὶ ἐπικίνδυνος. Ἅπαντα δὲ τὰ μέρη τοῦ εὐρυχωροτάτου Ναοῦ ἄνω καὶ κάτω, ἐντὸς καὶ ἐκτός, πληροῦνται εὐλαβῶν προσκυνητῶν ἢ περιέργων θεατῶν, ἐνῷ συγχρόνως ἕτερα πλήθη διὰ τοῦ ἡμετέρου Μοναστηρίου ἐκ τῶν ἐπὶ τῶν δωμάτων θυρῶν εἰσδύοντα καταλαμβάνουσι τὰς στοὰς καὶ τὰ περίπτερα τῶν δύο θόλων καὶ αὐτὸς ὁ τῆς Ἁγίας Αὐλῆς χῶρος καὶ τὰ δώματα τοῦ Πανιέρου Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως, τοῦ Μοναστηρίου τοῦ Πατριάρχου Ἀβραάμ, τῆς Ἐκκλησίας τοῦ ἁγίου Ἰακώβου καὶ εἴ τις ἕτερος ἐγγὺς πρόσφορος πρὸς θέαν χῶρος καταλαμβάνεται. Μεταξὺ τοῦ ἐν τῷ Ναῷ πλήθους διακρίνονται οἱ ἐκ Παλαιστίνης καὶ Συρίας Ὀρθόδοξοι διὰ τοὺς ἐξιδιασμένους στίχους, οὖς μεγαλοφώνως τὰς χείρας κροτοῦντες ἀπαγγέλουσι ρυθμικῶς εἰς τὴν ἐγχώριον γλῶσσαν περιεχομένου τοιούτου: Ὁ Θεὸς νὰ πολυχρονῇ τὸν Πατριάρχην, ὁ Θεὸς νὰ στερεώνῃ τὸ Δέρ-Ροὺμ (=Μοναστήριον τῶν Ρωμαίων), μία μόνη ὑπάρχει ὀρθὴ πίστις, ἡ τῶν Ὀρθοδόξων.
Περὶ ὥραν 11 π.μ., ἐπὶ παρουσίᾳ τῶν στρατιωτικῶν ἀρχῶν, γίνεται ἐπιθεώρησις τοῦ ἱεροῦ κουβουκλίου τοῦ ἁγίου Τάφου ὑπὸ τῶν ῥηθέντων Δραγουμάνων. Μετὰ τὴν ἐπιθεώρησιν ὁ ἡμέτερος Δραγουμάνος κλείει τὴν θύραν τοῦ Κουβουκλίου, εἶτα λαμβάνων παρὰ τοῦ ἡμετέρου Μοναχοῦ φύλακος τοῦ ἁγίου Τάφου ταινίαν λευκὴν στρέφει αὐτὴν δὶς πέριξ τῶν εἰς τὸ ἄνω μέρος τῶν δύο πτυχῶν τῆς θύρας αὐτοῦ ὑπαρχόντων ἥλων καὶ τὴν μὲν ἀριστερὰν ἄκραν τῆς ταινίας διαπεράσας διὰ τοῦ δεξιοῦ ρόπτρου τῆς θύρας παραδίδει τῷ ἐκεῖ ἰσταμένῳ ἡμετέρῳ Ἀρχιμανδρίτῃ, τὴν δὲ δεξιὰν τοιαύτην διὰ τοῦ ἀριστεροῦ ρόπτρου τῷ Ἀρμενίῳ Ἀρχιμανδρίτῃ. Ἐπὶ τοῦ κέντρου τοῦ σχηματιζομένου σταυροειδοῦς σχήματος τῆς ταινίας ὁ Δραγουμάνος ἐπιτίθησι μαλακὸν κηρόν, τὸν ὁποῖον παραλαμβάνει παρὰ τοῦ ἰδίου Μοναχοῦ προσέχων, ἵνα προσαρμόσῃ αὐτὸν ἐφ΄ ἑκατέρων τῶν πτυχῶν τῆς θύρας τοῦ ἱεροῦ Κουβουκλίου. Προσκαλεῖ εἶτα τὸν ἐκεῖ παριστάμενον μουσουλμάνον θυρωρὸν τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως, ὅστις κατ’ ἀρχαῖον ἔθιμον σφραγίζει τετράκις ἐπὶ τοῦ κηροῦ καὶ τῆς ταινίας διὰ τῆς σφραγίδος αὐτοῦ, εἰς ἀνάμνησιν τῆς σφραγίσεως ὑπὸ τῆς κουστωδίας κατὰ τὸ Εὐαγγελικὸν ρητόν. «Οἱ δὲ πορευθέντες ἠσφαλίσαντο τὸν Τάφον, σφραγίσαντες τὸν λίθον μετὰ τῆς κουστωδίας» (Ματθ. κζ΄66). Ἤδη ἅπαντα τὰ μέρη τοῦ Ναοῦ εἰσὶ κατειλημμένα, καθὼς καὶ τὰ ἀπέναντι τοῦ ἱεροῦ Κουβουκλίου τοῦ ἁγίου Τάφου θεωρεῖα, τὰ μὲν πρὸς τὰ δεξιὰ ὑπὸ τῶν ἀνωτέρων κυβερνητικῶν ὑπαλλήλων, τὰ δὲ πρὸς τὰ ἀριστερὰ ὑπὸ τῆς Ἑλληνικῆς ἀντιπροσωπείας καὶ ἄλλων ἐπισημοτήτων.
Κατὰ τὴν 12ην τῆς ἡμέρας ὁ Πατριάρχης, ἢ ἐν ἀπουσίᾳ αὐτοῦ ὁ ἀντιπροσωπεύων αὐτὸν Ἐπίτροπος, πενθίμως κρουομένου τοῦ μεγάλου κώδωνος τοῦ Ναοῦ, καταβαίνει ἀπὸ τοῦ Πατριαρχείου μεθ’ ὅλου τοῦ κλήρου διὰ τῆς κλίμακος τοῦ Ἁγίου Ἰακώβου εἰς τὸν Ναὸν τῆς Ἀναστάσεως καὶ εἰσέρχονται πάντες διὰ τῆς νοτίου πύλης τοῦ Καθολικοῦ εἰς τὸ ἅγιον Βῆμα. Μετὰ βραχὺ χρονικὸν διάστημα ἔρχονται πρὸς τὸν ἡμέτερον Πατριάρχην καὶ ἀσπάζοναι τὴν δεξιὰν αὐτοῦ ἐκ μὲν τῶν Ἀρμενίων τέσσαρες κληρικοί, ἀνὰ δύο δὲ ἐκ τῶν Κοπτῶν καὶ Συρίων, λαμβάνοντες, ὡς λέγομεν, καιρόν, ἵνα μετάσχωσι τῆς τελετῆς. Ἡ ἐθιμοτυπία αὕτη βασίζεται ἐπὶ ρητῶν διατάξεων τῶν παρ’ἡμῖν Σουλτανικῶν ὁρισμῶν, εἰς ἔνδειξιν τῶν πρωτείων ἡμῶν ἐν τῷ Πανιέρῳ Ναῷ κατὰ τὰ ὑπὸ τοῦ Ὀμὰρ Χαττὰπ καὶ τῶν διαδόχων αὐτοῦ χορηγηθέντα προνόμια τῷ Γένει τῶν Ὀρθοδόξων Ρωμαίων. Μετὰ τὴν ἀποχώρησιν τῶν προρρηθέντων Ἀρμενίων καὶ τῶν λοιπῶν ἑτεροδόξων κληρικῶν λαμβάνουσι καιρὸν οἱ μέλλοντες νὰ μετάσχωσι τῆς λιτανείας ἡμέτεροι ἱερεῖς καὶ διάκονοι καὶ ἐνδύονται πάντες λευκὰς στολὰς, συγχρόνως δὲ ἐνδύεται καὶ ὁ Πατριάρχης ἐν τῷ σκευοφυλακείῳ ἅπασαν τὴν ἀρχιερατικὴν αὐτοῦ στολήν. Ταυτοχρόνως ἡ λυχνία, ἧς γίνεται χρῆσις ἐν τῇ ἱερᾷ τελετῇ, μεταφέρεται ἐν παρατάξει ἀπὸ τοῦ κελλίου, ἐν ᾧ φυλάσσεται παρὰ τὴν ἁγίαν Ἀποκαθήλωσιν, ὑπὸ τοῦ ἡμετέρου Σκευοφύλακος τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως, ἡγουμένου τοῦ Δραγουμάνου καὶ ἑνὸς Ἀρχιερέως, εἰς τὸ ἅγιον Κουβούκλιον διὰ τῆς συντομωτέρας ὁδοῦ, ἦτοι διὰ τοῦ μεταξὺ τῆς ἁγίας Ἀποκαθηλώσεως καὶ τοῦ ἁγίου Κουβουκλίου τόπου. Ἅμα τῇ ἐλεύσει αὐτῶν ὁ Δραγουμάνος ἀποσφραγίζει τὴν θύραν τοῦ Κουβουκλίου καὶ εἰσέρχεται ἐντὸς ὁ ἡμέτερος Σκευοφύλαξ ὁ φέρων τὴν ἱερὰν λυχνίαν, ἥν τοποθετεῖ ἐπὶ τοῦ ἁγίου Τάφου. Εὐθὺς δὲ ὡς ἐξέλθῃ οὗτος, κλείεται καὶ πάλιν ἡ θύρα τοῦ Κουβουκλίου, προσδενομένης ἐπὶ τῶν δύο αὐτῆς ῥόπτρων τῆς ταινίας, ἧς τὰ ἄκρα παραλαμβάνουσι τότε οἱ ἐκεῖ παριστάμενοι δύο Ἀρχιερεῖς, ἡμέτερος καὶ Ἀρμένιος, ἀντικαθιστῶντες τοὺς προειρημένους Ἀρχιμανδρίτας. Πρὸ τούτων δὲ πάντων ἡ στρατιωτικὴ ἀρχὴ καταλαμβάνει θέσιν παρὰ τὴν εἴσοδον τοῦ ἁγίου Κουβουκλίου πρὸς τὸ βόρειον μέρος. Ἡ δὲ ἀστυνομία σχηματίζει ζώνην καὶ ἀνοίγει δίοδον ἀπὸ τοῦ ἁγίου Βήματος τοῦ Καθολικοῦ ἄχρι τοῦ ἱεροῦ Κουβουκλίου καὶ πέριξ αὐτοῦ διὰ τὴν τελεσθησομένην λιτανείαν. Εἰς οὐδένα ἐπιτρέπεται νὰ εἰσέλθῃ εἰς τὸν διανοιγέντα χῶρον ἐκτὸς τῶν ἐπὶ τῆς τάξεως ἀξιωματικῶν, τῶν τεταγμένων κληρικῶν καὶ τῶν ἀξιωματούχων τῶν Πατριαρχείων. Οἱ ἀντιπρόσωποι τῶν Κοπτῶν καὶ τῶν Συρίων, οἱ ὁρισθέντες, ἵνα παραλάβωσι τὸ Ἅγιον Φῶς παρὰ τοῦ Πατριάρχου, μένουσιν ἔξω τῆς σχηματιζομένης ζώνης.
Τῇ 12.30’ ἄρχεται ἡ λιτανεία ἐκ τοῦ Ἁγίου Βήματος τοῦ Καθολικοῦ ὡς ἀκολούθως: Προηγοῦνται τὰ ἐκκλησιαστικὰ λάβαρα (κοινῶς μπαϊράκια) φερόμενα κατὰ παλαιὰν συνήθειαν ὑπὸ τῶν ἀρχηγῶν ἀρχαίων Ὀρθοδόξων οἰκογενειῶν τῆς Ἱερουσαλήμ, ἕπονται δὲ οἱ χοροὶ τῶν ψαλτῶν, οἱ ἱερεῖς ἐνδεδυμένοι καὶ τέσσαρες διάκονοι, ὧν οἱ δύο κρατοῦσιν ἀνὰ ἕνα πυρσὸν ἀργυροῦν, οἱ δὲ ἕτεροι δύο διάκονοι ἀνὰ μίαν δεσμίδα ἐκ 33 κηρίων, τελευταῖος δὲ πάντων ἔρχεται ὁ Πατριάρχης κρατῶν τὴν ποιμαντορικὴν ράβδον. Τοῦ Πατριάρχου δ’ ἀπὸ τῆς ὡραίας Πύλης τοῦ Καθολικοῦ τὴν ἁγίαν εἴσοδον εὐλογήσαντος, ἐκκινεῖ ἡ παράταξις κατευθυνομένη πρὸς τὸ Κουβούκλιον τοῦ Παναγίου Τάφου, ὅτε αἴφνης ἐν τῷ μέσῳ τοῦ γενικοῦ θορύβου ἐν τῷ Ναῷ καὶ τῆς παμμιγοῦς βοῆς ἀκούεται ἡ γλυκεῖα καὶ πολυπόθητος μελωδία τῶν ἡμετέρων ψαλτῶν, ψαλλόντων τὸ γνωστὸν τροπάριον, «Τὴν Ἀνάστασίν Σου, Χριστὲ Σωτήρ, ἄγγελοι ὑμνοῦσιν ἐν οὐρανοῖς καὶ ἡμᾶς τοὺς ἐπὶ γῆς καταξίωσον ἐν καθαρᾷ καρδίᾳ Σὲ δοξάζειν». Ὁ ἱερὸς κλῆρος λιτανεύει τρὶς πέριξ τοῦ ἁγίου Κουβουκλίου, τῶν χορῶν ἐν τῇ τρίτῃ στροφῇ ψαλλόντων τὸ «Φῶς ἱλαρὸν» μελωδικῶς. Τῆς τρίτης στροφῆς συμπληρουμένης, ὁ μὲν κλῆρος μετὰ τῶν λαβάρων ἐπιστρέφει εἰς τὸ ἅγιον Βῆμα καὶ ἐκδύεται τὰς ἱερατικὰς στολάς, ὁ δὲ Πατριάρχης παραλαμβάνων τὸν ὑπὸ τῶν Ἀρμενίων τεταγμένον κληρικόν, ἵνα εἰσέλθῃ εἰς τὸ ἅγιον Κουβούκλιον, καὶ μετ’ αὐτοῦ βαίνων ἔρχεται ἐνώπιον τοῦ ἁγίου Κουβουκλίου. Στὰς δὲ ἀπέναντι τῆς θύρας αὐτοῦ ἐκδύεται τὴν μίτραν, τὰ ἐγκόλπια, τὸ μέγα ὠμοφόριον, τὸν ἀρχιερατικὸν σάκκον καὶ τὸ ἐπιγονάτιον, βοηθούμενος ὑπὸ τῶν διακόνων, οἵτινες εἶτα περιδένουσιν ἐπὶ τῶν ἐπιμανίκων, ἅτινα φέρει ὁ Πατριάρχης, λευκὰ μανδήλια. Τότε ὁ ἡμέτερος Δραγουμάνος ἀφαιρεῖ τὴν ταινίαν καὶ ἀνοίγει τὴν θύραν τοῦ ἁγίου Κουβουκλίου. Ὁ δὲ Πατριάρχης παραλαβών παρὰ τῶν διακόνων τοὺς δυὸ πυρσοὺς καὶ τρεῖς δεσμίδας κηρίων εἰσέρχεται εἰς τὸ Κουβούκλιον, ἀκολουθούμενος ὑπὸ μόνου τοῦ Ἀρμενίου κληρικοῦ φέροντος καὶ τούτου μόνον τὴν ἐσωτερικὴν ἱερατικὴν στολὴν καὶ κρατοῦντος δυὸ μεταλλίνους πυρσούς. Ἡ θύρα αὖθις τοῦ ἁγίου Κουβουκλίου κλείεται καὶ ὁ μὲν Πατριάρχης εἰσέρχεται εἰς τὸν Τάφον αὐτόν, ὁ δὲ Ἀρμένιος μένει ἐν τῷ προθαλάμῳ αὐτοῦ. Ὁ Πατριάρχης, κλίνας τὰ γόνατα μετὰ φόβου καὶ κατανύξεως, ἀναγινώσκει τὴν ἀκόλουθον εὐχήν:
«Δέσποτα Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἡ ἀρχίφωτος σοφία τοῦ ἀνάρχου Πατρός. Ὁ φῶς οἰκῶν ἀπρόσιτον, ὁ εἰπὼν ἐκ σκότους φῶς λάμψαι, ὁ εἰπὼν γενηθήτω φῶς καὶ ἐγένετο φῶς, Κύριε, ὁ τοῦ φωτὸς χορηγός, ὁ ἐξαγαγὼν ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ σκότους τῆς πλάνης καὶ εἰσαγαγὼν εἰς τὸ θαυμαστὸν φῶς τῆς σῆς ἐπιγνώσεως, ὁ τὴν γῆν μὲν πᾶσαν διὰ τῆς ἐν αὐτῇ ἐνσάρκου παρουσίας σου, τὰ καταχθόνια δὲ διὰ τῆς εἰς Ἀδὴν καταβάσεώς σου φωτὸς πληρώσας καὶ χαρᾶς, μετὰ δὲ ταῦτα διὰ τῶν ἁγίων σου ἀποστόλων φῶς καταγγείλας πᾶσι τοῖς ἔθνεσιν. Εὐχαριστοῦμεν Σοι, ὅτι διὰ τῆς εὐσεβοῦς πίστεως μετήγαγες ἡμᾶς ἀπὸ σκότους εἰς φῶς καὶ γεγόναμεν υἱοὶ διὰ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος, θεασάμενοι τὴν δόξαν σου πλήρη οὖσαν χάριτος καὶ ἀληθείας. Ἀλλ’ ὦ φωτοπάροχε Κύριε. Ὁ τὸ μέγα φῶς ὤν, ὁ εἰπών, ὁ λαὸς ὁ καθήμενος ἐν σκότει. Δέσποτα Κύριε, τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνθρωπον ἐρχόμενον εἰς τὸν κόσμον τὸ μόνον φῶς τοῦ κόσμου καὶ φῶς τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων, οὗ ἀπὸ τῆς δόξης ἐπληρώθη τὰ σύμπαντα, ὅτι φῶς εἰς τὸν κόσμον ἐλήλυθας διὰ τῆς ἐνσάρκου σου οἰκονομίας, εἰ καὶ οἱ ἄνθρωποι ἠγάπησαν μᾶλλον τὸ σκότος ἢ τὸ φῶς. Σὺ Κύριε φωτοδότα, ἐπάκουσον ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν καὶ ἀναξίων δούλων σου τῶν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ παρισταμένων τῷ παναγίῳ σου καὶ φωτοφόρω τούτῳ τάφῳ καὶ πρόσδεξαι ἡμᾶς τιμῶντας τὰ ἄχραντα πάθη σου, τὴν παναγίαν σου σταύρωσιν, τὸν ἑκούσιον θάνατον καὶ τὴν ἐν τῷ πανσεβάστῳ τούτῳ μνήματι τοῦ τεθεωμένου σου σώματος κατάθεσιν καὶ ταφὴν καὶ τριήμερον ἐξανάστασιν, ἣν χαρμονικῶς ἤδη ἀρξάμενοι ἐορτάζειν μνείαν ποιούμεθα καὶ τῆς ἐν Ἅδου καθόδου σου, δι’ ἧς τὰς ἐκεῖσε τῶν δικαίων κατεχομένας ψυχὰς δεσποτικῶς ἠλευθέρωσας τῇ ἀστραπῇ τῆς σῆς θεότητος, φωτὸς πληρώσας τὰ καταχθόνια. Ὅθεν δὴ ἀγαλλομένῃ καρδίᾳ καὶ χαρᾷ πνευματικῇ κατὰ τοῦτο τὸ ὑπερευλογημένον Σάββατον τὰ ἐν γῇ θεοπρεπῶς τελεσθέντα σοὶ σωτηριωδέστατα μυστήριά σου ἑορτάζοντες καὶ σοὶ τὸ ὄντως ἱλαρὸν καὶ ἐφετὸν φῶς ἐν τοῖς καταχθονίοις θεϊκῶς ἐπιλάμψαν, ἐκ τάφου δὲ θεοπρεπῶς ἀναλάμψαν ἀναμιμνησκόμενοι, φωτοφάνειαν ποιούμεθα σοῦ τὴν πρὸς ἡμᾶς συμπαθῶς γενομένην θεοφάνειαν εἰκονίζοντες. Ἐπειδὴ γὰρ τῇ σωτηρίῳ καὶ φωταυγεῖ νυκτὶ πάντα πεπλήρωται φωτός, οὐρανὸς τὲ καὶ γῆ καὶ τὰ καταχθόνια, διὰ τὸ ὑπερφυὲς μυστήριον τῆς ἐν Ἅδου καθόδου σου καὶ τῆς ἐκ Τάφου σου τριημέρου ἀναστάσεως. Διὰ τοῦτο ἐκ τοῦ ἐπὶ τοῦτον τὸν φωτοφόρον σου Τάφον ἐνδελεχῶς καὶ ἀειφώτως ἐκκαιομένου φωτὸς εὐλαβῶς λαμβάνοντες διαδιδόαμεν τοῖς πιστεύουσιν εἰς σὲ τὸ ἀληθινὸν φῶς καὶ παρακαλοῦμεν καὶ δεόμεθά σου, Πανάγιε Δέσποτα, ὅπως ἀναδείξῃς αὐτὸ ἁγιασμοῦ δῶρον καὶ πάσης θεϊκῆς σου χάριτος πεπληρωμένον διὰ τῆς χάριτος τοῦ Παναγίου καὶ φωτοφόρου Τάφου σου καὶ τοὺς ἁπτομένους εὐλαβῶς αὐτοῦ εὐλογήσῃς καὶ ἁγιάσῃς, τοῦ σκότους τῶν παθῶν ἐλευθερῶν καὶ τῶν φωτεινοτάτων σου σκηνῶν καταξιώσῃς, ὅπου φῶς τὸ ἀνέσπερον τῆς σῆς θεότητος λάμπει. Χάρισαι αὐτοῖς, Κύριε, ὑγίειαν καὶ εὐζωΐαν καὶ τοὺς οἴκους αὐτῶν παντὸς ἀγαθοῦ πλήρωσον.
Ναί, Δέσποτα φωτοπάροχε, ἐπάκουσόν μου τοῦ ἁμαρτωλοῦ ἐν τῇ ὥρᾳ ταύτῃ καὶ δὸς ἡμῖν τε καὶ αὐτοῖς περιπατεῖν ἐν τῷ φωτί σου καὶ ἐν αὐτῷ μένειν, ἕως τὸ φῶς τῆς προσκαίρου ζωῆς ἔχωμεν. Δὸς ἡμῖν, Κύριε, ἵνα τὸ φῶς τῆς προσκαίρου ζωῆς ταύτης ἔχωμεν. Δὸς ἡμῖν, Κύριε, ἵνα τὸ φῶς τῶν καλῶν ἔργων ἡμῶν λάμπῃ ἔμπροσθεν τῶν ἀνθρώπων καὶ δοξάζωσι Σε σὺν τῷ ἀνάρχῳ σου Πατρὶ καὶ τῷ Παναγίῳ Πνεύματι. Εἰς φῶς γὰρ ἐθνῶν ἡμᾶς τέθεικας, ἵνα αὐτοῖς τῇ σκοτίᾳ περιπατοῦσι φαίνωμεν. Ἀλλ’ ἡμεῖς ἠγαπήσαμεν τὸ σκότος μᾶλλον ἢ τὸ φῶς φαῦλα πράσσοντες. Πᾶς γὰρ ὁ φαῦλα πράσσων μισεῖ τὸ φῶς κατὰ τὸν ἀψευδῆ λόγον σου. Διὰ τοῦτο ὀσημέραι προσκόπτομεν ἁμαρτάνοντες, ἐπειδὴ περιπατοῦμεν ἐν τῇ σκοτίᾳ. Ἀλλ’ ἀξίωσον ἡμᾶς τὸ ὑπόλοιπόν τῆς ζωῆς ἡμῶν βιοτεῦσαι πεφωτισμένους τοὺς ὀφθαλμοὺς τῆς διανοίας ἡμῶν. Δὸς ἡμῖν, ἵνα ὡς τέκνα φωτὸς περιπατήσωμεν ἐν τῷ φωτὶ τῶν ἐντολῶν σου. Τὸ τοῦ ἁγίου βαπτίσματος φωτεινὸν ἔνδυμα, ὅπερ διὰ τῶν ἔργων ἠμαυρώσαμεν, λεύκανον ὡς τὸ φῶς, ὁ ἀναβαλλόμενος τὸ φῶς ὥσπερ ἱμάτιον. Δὸς ἡμῖν ἐνδύσασθαι τὰ ὅπλα τοῦ φωτός, ἵνα δι’ αὐτῶν τὸν ἄρχοντα τοῦ σκότους τροπούμεθα, ὃς μετασχηματίζεται εἰς ἄγγελον φωτός. Ναὶ, Κύριε, καὶ ὡς ἐν ταύτῃ τῇ ἡμέρᾳ τοῖς ἐν σκότει καὶ σκιᾷ θανάτου καθημένοις φῶς ἔλαμψας, οὕτω σήμερον λάμψον ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν τὸ σὸν ἀκήρατον φῶς, ἵνα διὰ τούτου φωτιζόμενοι καὶ θερμαινόμενοι ἐν τῇ πίστει δοξάζομεν σέ, τὸ μόνον ἐκ μόνου τοῦ ἀρχιφώτου φωτὸς ἱλαρὸν φῶς εἰς τοὺς ἀτελευτήτους αἰώνας. Ἀμήν».
Καθ’ ἥν ὥραν ὁ Πατριάρχης ἀναγινώσκει τὴν εὐχὴν ταύτην, σιγή βαθεῖα διαδέχεται τοὺς πρὸ μικροῦ τάς ἀχανεῖς τοῦ Ναοῦ διαστάσεις δονοῦντας ἀλαλαγμοὺς. Ἀγωνία ἄρρητος καταλαμβάνει ἀπὸ περάτων ἕως περάτων τὰ πλήθη καὶ διὰ μιᾶς ἀπονεκροῦται ὁ βαθυκύμων καὶ πολυπάταγος ἐκεῖνος χείμαρρος. Ἅπαντες ἐν ἐκείνῃ τῇ στιγμῇ τὴν διάνοιαν ἔχοντες πρὸς τὸν Ὕψιστον καὶ περιμένοντες τὸ ἔλεος, δέονται αὐτοῦ, ἵνα ἔλθῃ ἐπ’ αὐτοὺς ἡ θεία χάρις τοῦ παναγίου Φωτός. Μετὰ τὸ τέλος τῆς εὐχῆς ὁ Πατριάρχης μετὰ πάσης εὐλαβείας ἀσπάζεται τὸν ἅγιον Τάφον καὶ λαμβάνει τὸ Ἅγιον Φῶς, ὅπερ ἐξερχόμενος ἐξ αὐτοῦ εἰς τὸν προθάλαμον αὐτοῦ μεταδίδει πρῶτον εἰς τὸν Ἀρμένιον κληρικὸν τὸν ἐκεῖ ἱστάμενον, συγχρόνως δὲ ὁ μὲν Πατριάρχης διὰ τῆς βορείου ὀπῆς τοῦ Κουβουκλίου, ὁ δὲ Ἀρμένιος διὰ τῆς νοτίου τοιαύτης παραδίδουσι τοὺς πυρσοὺς ἀνημμένους πλέον εἰς τοὺς ἐπὶ τούτῳ πρότερον τεταγμένους καὶ ἔξωθεν τῶν ὀπῶν ἀναμένοντας ἱερεῖς καὶ λαϊκοὺς αὐτῶν. Τὴν ἐμφάνισιν τοῦ Ἁγίου Φωτὸς χαιρετῶσιν οἱ ἦχοι τῶν βαρυγδούπων κωδώνων τοῦ Ναοῦ καὶ τῶν σημάντρων καὶ τυμπάνων αὐτοῦ. Ἀκούεται βοὴ συμμιγής, ἰαχὴ οὐρανομήκης καὶ θεσπεσία, συγκινοῦσα τοὺς πάντας μέχρι δακρύων. Αἰσθάνεται τις χαρὰν τε καὶ ἀγαλλίασιν. Ὦ πόσον ζωηρὰ καὶ ἀξιοθέατος εἶναι ἡ στιγμὴ ἐκείνη εἰς τοὺς θεατάς! Ἐπὶ τῶν προσώπων ἁπάντων ζωγραφίζεται ἀνέκφραστος ἀγαλλίασις καὶ δάκρυα χαρᾶς καταβρέχουσι τὰς παρειὰς αὐτῶν ἀναλογιζομένων, ὅτι ὄντως εἰσὶ θεαταὶ σεβασμίας καὶ ἱερᾶς τελετῆς, ἣν ἐκ νεαρᾶς ἡλικίας ἐπόθουν νὰ ἴδωσιν. Ἡ θέα τῆς μυστηριώδους ταύτης ἀλλοιώσεως τοσούτων καρδιῶν εἶναι ἀδύνατον νὰ μὴ συγκινήσῃ καὶ τὸν ψυχρότερον τῶν θεατῶν. Ὁ ἐκ τῆς βορείου ὀπῆς τοῦ Κουβουκλίου πρεσβύτερος τῆς Ἱερουσαλὴμ λαβὼν τὸ Ἅγιον Φῶς παρὰ τοῦ Πατριάρχου ἐντὸς ἀργυροῦ πυρσοῦ μεταφέρει αὐτὸ δρομαίως εἰς τὸ ἅγιον Βῆμα ἐκ τῆς βορείου πύλης τοῦ Καθολικοῦ καὶ παραδίδει εἰς τὸν Σκευοφύλακα τοῦ Ναοῦ, ἱστάμενον εἰς τὴν ἐν τῷ δεξιῷ μέρει παραπρόθεσιν, ὅστις μεταδίδει αὐτὸ τοῖς ἐν τῷ ἁγίῳ Βήματι παρισταμένοις. Ἐν ἀκαρεῖ τὸ Ἅγιον Φῶς διαδίδεται εἰς ἅπαντα τοῦ Ναοῦ τὰ μέρη, εἰς τὰ ἄνω καὶ κάτω καὶ εἰς τὰς ἀπωτάτας αὐτοῦ γωνίας. Ὁ δὲ πρὸ τινος χρόνου οὐδὲ ἕν φῶς ἔχων Ναὸς μεταβάλλεται εἰς θάλασσαν φωτὸς φωτιζόμενος διὰ μιᾶς ὑπὸ 30.000 περίπου φώτων. Ἀνοίγεται δ’ εἶτα ἡ θύρα τοῦ ἁγίου Κουβουκλίου ὑπὸ τοῦ ρηθέντος ἡμετέρου Ἀρχιερέως, ὅταν ὁ Πατριάρχης ἔσωθεν κρούσῃ αὐτήν. Εὐθὺς δὲ εἰσέρχονται εἰς τὸ Κουβούκλιον εἷς Κόπτης καὶ εἷς Σύριος ἐκ τῶν λαβόντων πρότερον καιρὸν καὶ λαμβάνουσι τὸ Ἅγιον Φῶς παρὰ τοῦ Πατριάρχου. Τοῦ θορύβου μικρὸν κοπάσαντος, ὁ Πατριάρχης ἐξέρχεται πρῶτος ἐκ τοῦ ἱεροῦ Κουβουκλίου κρατῶν τρεῖς δεσμίδας κηρίων, ὧν τὴν μίαν παραδίδει εἰς τὸν παρὰ τὴν θύραν τοῦ Κουβουκλίου ἱστάμενον Διοικητὴν τῆς Πόλεως καὶ ὑποβασταζόμενος ὑπὸ τῶν κυβερνητικῶν ὑπαλλήλων καὶ τοῦ Δραγουμάνου διασχίζει ταχέως τὸ ἐν τῷ Καθολικῷ συνωστιζόμενον πλῆθος καὶ φθάνει εἰς τὸ ἅγιον Βῆμα, ἔνθα μεταδίδει τὸ Ἅγιον Φῶς. Μετὰ τὴν ἔξοδον τοῦ Πατριάρχου ἐκ τοῦ ἁγίου Κουβουκλίου, ἐξέρχονται αὐτοῦ ὁ Ἀρμένιος κληρικός, ὁ Κόπτης καὶ ὁ Σύριος καὶ μεταδίδουσι τὸ φῶς εἰς τοὺς ὁμοεθνεῖς αὐτῶν, εἰσέρχονται δὲ οἱ κανδηλάπται τῶν τριῶν ἐθνῶν καὶ ἀνάπτουσι τὰς κανδήλας αὐτῶν ἐντὸς καὶ ἐκτὸς τοῦ ἁγίου Τάφου. Ταυτοχρόνως αἴρεται καὶ ἡ ἐπὶ τοῦ Παναγίου Τάφου ἀνημμένη ἱερὰ λυχνία ὑπὸ τοῦ ἡμετέρου Ἀρχιερέως καὶ μετακομίζεται κατ’ εὐθείαν ἀπὸ τοῦ ἁγίου Κουβουκλίου εἰς τὸ ἅγιον Βῆμα τοῦ ἡμετέρου Καθολικοῦ. Ἀφίεται δ’ ἐλεύθερον τὸ ἅγιον Κουβούκλιον τοῖς Ἀρμενίοις, Κόπταις καὶ Συρίοις διὰ τὴν λιτανείαν αὐτῶν, ἥν πάντες ὁμοῦ ποιοῦσι περὶ τὸν Τάφον τοῦ Κυρίου, μεγαλύνοντες καὶ αὐτοὶ τὸν νικητὴν τοῦ θανάτου.
Εὐθὺς μετὰ τὴν τελετὴν ὁ Πατριάρχης ἀπέρχεται εἰς τὰ ἴδια μετὰ τῆς συνήθους παρατάξεως. Τὴν τελετὴν τοῦ Ἁγίου Φωτὸς ἐπισφραγίζει ἀκολούθως ἡ τέλεσις τῆς Θείας Λειτουργίας τοῦ Μ. Σαββάτου ἐν τῷ Καθολικῷ τοῦ Ναοῦ τῆς Ἀναστάσεως. Τὰ δὲ πλήθη τῶν προσκυνητῶν αὐθωρεὶ ἐξέρχονται τοῦ Ναοῦ καὶ διασκορπίζονται κρατοῦντα εἰς χεῖρας ἀνημμένα κηρία. Οἱ ἀπεσταλμένοι ἐκ τῶν περιχώρων τῆς Ἱερουσαλὴμ παραλαβόντες ἐν φανοῖς τὸ Ἅγιον Φῶς μετακομίζουσιν αὐτὸ ἐν σπουδῇ εἰς τὰς πόλεις καὶ κώμας καὶ τὰ Μοναστήρια, ὅπου οἱ κάτοικοι ὑπαντῶσιν αὐτoὺς μετ’ εὐφημιῶν καὶ ἀλαλαγμῶν. Ἀπὸ τῆς στιγμῆς ταύτης ἅπαντα τὰ τέως ἐσβεσμένα φῶτα τῶν ἐν τὲ Ἱερουσαλὴμ καὶ τοῖς περιχώροις Ἐκκλησιῶν ἀνάπτονται.
Ἀναμφιβόλως ἡ τελετὴ αὕτη τοῦ Ἁγίου Φωτὸς ἐνέπνευσεν εἰς τὸν κορυφαῖον τῶν ὑμνῳδῶν τῆς ἡμετέρας Ἐκκλησίας Ἰωάννην τὸν Δαμασκηνὸν τὸ κατὰ τὴν λαμπρὰν καὶ ἔνδοξον τοῦ Σωτῆρος Ἀνάστασιν ψαλλόμενον τροπάριον τοῦ κανόνος τοῦ Πάσχα: «Νῦν πάντα πεπλήρωται φωτός, οὐρανὸς τὲ καὶ γῆ τὰ καταχθόνια…».
Τοιαύτη τυγχάνει ἡ διὰ τὴν ἀρχαιότητα αὐτῆς αἰδέσιμος καὶ ὑψηλὴ τελετὴ τοῦ Ἁγίου Φωτός, ἥτις ἐν τῇ ἱστορίᾳ τοῦ θρησκευτικοῦ βίου τῶν Ὀρθοδόξων λαῶν τῆς Ἀνατολῆς κατέχει θέσιν σπουδαιοτάτην.
|
